Ik denk dat de wezenlijke vraag moet zijn: hoe gaan wij met onze zieken om. Daar is nog een wereld te winnen in Nederland.
Uit zelfbescherming heeft de dokter zich nu bijna volledig afgeschermd voor de zieke als mens. Wij zijn een zorgdossier geworden. We zijn geen zieke meer, maar een zorgvrager. Wie wel eens aan de telefoon heeft gezeten om een arts te bereiken of door de gangen van een ziekenhuis heeft gedoold, weet heel goed wat wij met het woord bureaucratie bedoelen. De zieke mens voelt zich alleen. Hij of zij is een nummer geworden. Een falend lijf dat gerepareerd moet worden. Maar een zieke is veel meer. Ziel en lichaam zijn één geheel. Wie niet meer kan vertrouwen op het eigen lichaam moet dat zien te verwerken.
Ik ervaar het als een uiterst zinvol en waardevol onderdeel van wat ik mag doen en zijn in mijn ambt, dat ik zieken mag bezoeken en naar ze mag luisteren. Ik mag dat doen namens de gemeente die op zondag bijeen zit in Gods Huis. Dat zeg ik ook vaak in zo’n gesprek. En je merkt dat dat raakt. “Er zijn mensen die naar mij omzien”, is het gevoel.
Eén van de belangrijkste dingen is dan dat je kunt luisteren. Dat je DURFT te luisteren. Want vaak is er moed en energie voor nodig om de angst, het verdriet en de verwarring aan te horen. Om iemand eens uit te laten praten. We zijn snel geneigd om het positieve te benadrukken. Maar om naar de angst en de onmacht van een mens te luisteren is niet eenvoudig. Dan willen we helpen en we willen iets doen.
Vanuit charismatische kringen wordt ons de ziekenzalving aangereikt. Er is in die kringen honger naar tekenen en wonderen. Er wordt met woorden als “een krachtig gebed” gewerkt. Zie je wel dat God werkt. Eindelijk kunnen we iets doen.
We kunnen ook iets doen. Dat deden we al.
Ik ben niet voor ziekenzalving omdat het een verkeerde suggestie wekt op grond van verkeerde argumenten en teksten. Het enige dat voor mij telt is exegese.
Het bezoeken van zieken hoort in de joodse traditie tot één van de werken van Liefde. Mozes bidt voor zijn melaatse zus Mirjam in Num 12: 13. Volgens de midrash had God zelf het voorbeeld gegeven door in Genesis 18:1 Abraham te bezoeken (Strack-Billerbeck). In de Talmoed staad dat rabbi Ben Chama zegt: wie een zieke in huis heeft, moet een (Schrift)geleerde roepen, opdat deze voor de zieke om erbarming smeke. (Sanhedrin 101,1). In traktaat Ned. 39b-40a wordt veel geschreven over het bezoeken van zieken. Rabbi Akiba vergelijkt het nalaten van ziekenbezoek met het vergieten van bloed, want het gebed van de bezoeker kon genezing voor de stervende bewerkt hebben. Degene die de zieke bezocht diende dan te luisteren, te bidden en te zorgen voor verlichting van het lijden. Dat kon varieren van het koken van eten, schoonmaken tot aan het verzorgen van wonden. Het zalven met olie was een heel gewoon gebeuren. Het werd nl. gezien als een geneesmiddel. In Jesaja 1:6 gaat het over “wonden en striemen en verse kwetsuren die niet uitgedrukt zijn, noch verbonden, noch met olie verzacht”.
In de gelijkenis van de Barmhartige Samaritaan schrijft de arts (!!) Lucas in hfdstk 10:34 dat de Samaritaan met ontferming bewogen was over de getroffene en naar hem toe ging en zijn wonden verbond en er olie en wijn op goot. (wijn (met alcohol) als desinfectie en olie als verzachtend, helend en luchtafsluitend.)
Het Nieuwe Testament.
Olie, schrijft het grote Joodse Commentaar op het N.T. (Strack-Billerbeck, I.426), diende in eerste instantie voor verzorging van het lichaam. In de tweede plaats diende olie als genezingsmiddel. In de derde plaats is er sprake van zalven met de Heilige Geest. In de eerste twee gevallen wordt in het Nieuwe Testament het werkwoord Aleiphoo gebruikt. In het derde geval het werkwoord Chrioo. Waar ons woord Christus vanaf is geleid. De gezalfde.
Hoe is het in het O.T? Studie van het Oude Testament is altijd belangrijk om het Nieuwe te begrijpen, maar zeker als we nadenken over Jacobus, omdat Jacobus de voorganger is van de oergemeente van Jeruzalem. In alles merk je dat hij voor joodse oren schrijft.
In het O.T. komt het werkwoord zalven vrij veel voor. Maar steeds gaat het dan over het werkwoord Masjach. Waar ons woord Messias van afgeleid is.
Bij Masjach gaat het over het zalven van de priesters, de hogepriester en koningen. We lezen over de zalving tot koning van Saul, David en Salomo. Ook de Tabernakel en de toebehoren worden gezalfd. D.w.z. gewijd aan God.
DIT werkwoord ‘zalven’ wordt in het O.T. in de LXX (de griekse vertaling van het O.T. die al gemaakt is voor de tijd van Jezus) in 58 van 60 gevallen vertaald met het Chrioo (van Christus) in het N.T.
Er is ook een ander zalven… het verzorgen van het lichaam.
Naomi zegt tegen Ruth: baad u dan en zalf u en doe uw opperkleed aan en daal af naar de dorsvloer.
In II Sam 12:20 Als Absalom overleden is… dan lezen we; Toen stond David op van de grond, wies zich, zalfde zich en verwisselde zijn klederen.
In II Sam 14: 2 stuurt Joab een boodschap en laat een wijze vrouw halen en zegt tegen haar: doe alsof gij in de rouw zijt, trek rouwkleren aan, zalf u niet met olie en gedraag u als een vrouw die reeds lang over een dode treurt.
In Ezechiel 16:9 staat: toen wies Ik u met water, spoelde het bloed van u af en zalfde u met olie.
Ik bekleedde u met een kleurig geborduurd gewaad en schoeide u met kostbaar leder.
DAT zalven is in het hebr. Soech. Dat wordt in het grieks vertaald met Aleiphoo… het verzorgen van wonden en/of lichaam.
In Jakobus 5 gaat NIET over het geestelijke/of sacrale Maschach… of Chrioo.
maar over Aleiphoo… en in mijn hebreeuwse N.T. met Soech…
Het is dus de gewone lichamelijke verzorging van lichaam en wonden. Er waren olien die verzachtend waren, maar ook verrijkt met specerijen. Er waren ook vluchtige oliën die verkoeling brachten.
Wat is er aan de hand in Jacobus?
De mensen waren in die tijd veel gevoeliger voor amuletten, duivelbezweerders en ik wil niet weten wat voor wonderlijke en zelfs gevaarlijke types.
Jacobus zegt: Laten wij bij God blijven. Ga niet naar duivelbezweerders. Hou het bij het gebed.
Hij roept de oudsten op om te doen wat de rabbijnen deden: verzorg de zieken, verlicht hun lijden en bidt voor ze.
Ik zelf durf op grond van exegese geen handeling uit te voeren die meer lijkt dan waar het oorspronkelijk bedoeld was.
Het werkwoord Aleiphoo is het gewone verzorgen.
Ik ga dus geen zalvende handeling uitvoeren waarbij het de schijn heeft alsof het ook maar iets met de Heilige Geest of Gods nabijheid te maken heeft.
In Exodus 30 is sprake van heilige olie waarmee de Tabernakel en de ark gezalfd worden. Dit wordt vergezeld van een waarschuwing het niet onbevoegd te maken of uit te oefenen.
Ik hoop dat mijn kerkelijke gemeente een Woord-gemeente blijft en niet een symboolgemeente.
Als ik in gebed ga met een zieke ervaar ik vaak dat ik als pastor medegezalfd word in het gebed samen met de betrokkene. Ik ervaar de hemelse nabijheid die mij de woorden geeft te spreken. Zo ervaar ik het vaak. Ik krijg de woorden om te bidden.
Ik wil luisteren. Echt luisteren en dat verwoorden in het gebed dat we samen hebben. Eerbiedig alles neerleggen bij Gods troon. Dan ervaar ik, en zovaak hoor ik het ook uit de mond van de zieke, dan ervaar ik de zalvende nabijheid van God zelf.
Als we Jacobus goed lezen gaat het ook over schuldbelijden, over je diepste zorgen en vragen en angst en zonde bij God neerleggen. Het gebed is het belangrijkste in Jacobus. Daarbij Gods genade verkondigend mogen horen is heilzaam. Dan heb je die aanvullende handelingen helemaal niet nodig.
Kunnen wij dan niets doen verder?
O, zeker.
Het bezoek is van goud waard. We kunnen ouderlingen meer en beter helpen hoe bezoek te brengen. En als de voorganger zelf bij je komt en luisterend de tijd neemt kunnen dat momenten zijn die je nooit meer vergeet.
Luisteren is een gave.
Ik bid altijd voor de betrokkene… om Zegen voor lijf en ziel… Ik bid altijd voor de artsen en verplegenden… (ik ben geen arts… ik kan niet als een rabbijn uit die tijd verzorging toepassen), maar ik mag en zal wel bidden of God de handen van de chirurg wil leiden, of Hij op wacht wil staan in de operatiezaal.
En ik wil een lans breken voor de sacramenten die we hebben.
Ik haal vaak in het gebed met de zieke aan dat wij gedoopt zijn. Dat onze naam verbonden is met de Zijne. Dat wij ons mogen dompelen in Zijn woorden van genade en evangelie en nabijheid.
Maar vooral wil ik het Heilig Avondmaal noemen.
Zelfs de gebedsgenezeres Emily Gardner Neal schrijft: “hoewel dit geen specifiek genezings-sacrament is, wordt het steeds duidelijker, dat het misschien wel de belangrijkste van alle diensten tot genezing is”.
Als wij het hebben over het herstel van de band met God dan komt juist het Heilig Avondmaal in het vizier.
Wij zouden als consistorie… als ouderlingen en voorgangers zoveel meer kunnen doen met het Heilig Avondmaal en zieken.
Andere zaken om te overwegen.
Van een andere orde, maar hier toch mee te maken, is dat Paulus zelf een ziekte droeg. Hij noemt het een doorn in het vlees. Echter na drie gebeden zegt God hem dat hij het hier bij moet laten. (2 Cor 12:7-9). Mijn genade is u genoeg. Paulus liet zich niet zalven.
Gaven worden geschonken. Die kunnen we niet organiseren. Nergens (!) in de Bijbel worden zij afgesmeekt. Simon, in Handelingen 8:9-25, probeert ze voor geld te verkrijgen. Petrus spreekt heftige woorden tegen hem.
En extra argument om voorzichtig te zijn vinden wij in Exodus 30. Als olie dan toch meer dan een geneesmiddel is moeten we deze pericoop niet uit het oog verliezen. In Ex 30:22-23 wordt olie voor de Tabernakel gemaakt. Wie onbevoegd er mee omgaat krijgt dramatische woorden te horen.
We denken wel eens als we ziekenzalving toepassen dat we dan van alle vragen af zijn.
Maar
- Als de olie meer is dan geneesmiddel: dan toch maar 1 x in je leven gezalfd? Of per ziekte? “Over” – zalven? Zoals we nu af en toe bij volwassendoop in charismatische kringen zien. Bij M.J. Paul is zalven meerdere keren mogelijk.
- Wie mogen er over oordelen of iemand gezalfd kan worden? de gehele kerkenraad? Er kunnen toch gevoelige dingen aan de orde komen vanuit schuldbelijdenis. Wat doen als iemand later zegt dat hij/zij niet alles heeft durven zeggen de eerste keer, dat er nog meer is aan geheime schuld. Dan toch weer zalven?
- Wie mogen aanvraag indienen? Doopleden? Belijdende? Iedereen die wil? Wie beoordeeld of er voldoende geloof is?
- Wat doen wij bij AIDS… en homofilie?
- En als het meer gaat om schuldvergeving (– overspel…incest…) dan echte ziekte?
- Wat doen we bij drankproblemen en/of andere verslavingen…?
Tenslotte, de teksten zelf:
Oude Testament |
Hebreeuws | Grieks (Septuagint) | |
| Maschach: Sacraal zalven
Soech: Zalven als verzorging |
Chrioo: Sacraal zalven
Aleipho: Zalven als verzorging |
||
Teksten bij zalven van de Tabernakel: |
|||
| Ex 28:41 | zijn bekleden en hen gezalfd | M | Chr |
| Ex 29:7 | over zijn hoofd uitgieten en hem zalven | M | Chr |
| Ex 29:29 | om hen daarin te zalven en te wijden | M | Chr |
| Ex 29:36 | gij zult het zalven om het te heiligen | M | Chr |
| Ex 30:26 | gij zult daarmede zalven de tent der samenkomst | M | Chr |
| Ex 30:30 | Ook Aäron en zijn zonen zult gij zalven | M | Chr |
| Ex 40:9 | de tabernakel met al wat daarin is, zalven | M | Chr |
| Ex 40:10 | het brandofferaltaar zalven met al zijn gerei | M | Chr |
| Ex 40:11 | het wasvat met zijn voetstuk zal en het heiligen | M | Chr |
| Ex 40:13 | Aäron … bekleden, hem zalven en heiligen | M | Chr |
| Ex 40:15 | gij zult hen zalven, zoals gij hun vader gezalfd hebt | M | Aleip |
| Ex 40:15 | hun zalving voor hen tot een .. priesterschap | M | Aleip |
| Lev 8:10 | zalfde de tabernakel en alles wat daarin was. | M | Chr |
| Lev 8:11 | zalfde het altaar met al zijn toebehoren. | M | Chr |
| Lev 8:12 | hij zalfde hem om hem te heiligen | M | Chr |
| Lev 16:23 | de priester … die men gezalfd heeft | M | Chr |
| Num 7:1 | de tabernakel, zalfde hij die die met al zijn toebehoren en | M | Chr |
| toen hij deze gezalfd had | M | Chr | |
| Num 7:10 | op de dag dat het gezalfd werd | M | Chr |
| Num 7:84 | op de dag dat het gezalfd werd | M | Chr |
| Num 7:88 | het altaar, nadat het gezalfd was | M | Chr |
| Num 35:25 | die men met de heilige olie gezalfd heeft | M | Chr |
Teksten over zalven van een koning |
|||
| Richt 9:8 | om een koning over zich te zalven | M | Chr |
| Richt 9:15 | Indien gij mij… tot koning over u wilt zalven | M | Chr |
| I Sam 9:16 | hem zult gij tot vorst…zalven | M | Chr |
| I Sam 10:1 | heeft de Here u niet tot vorst…gezalfd? | M | Chr |
| I Sam 15:1 | gezonden om u tot koning te zalven over zijn volk | M | Chr |
| I Sam 15:17 | heeft de Here u niet gezalfd tot koning over Israël? | M | Chr |
| I Sam 16:3 | gij zult…zalven wie Ik u zal aanwijzen | M | Chr |
| I Sam 16:12 | Toen zeide de Here: sta op, zalf hem | M | Chr |
| I Sam 16:13 | Samuël nam de oliehoorn en zalfde hem | M | Chr |
| II Sam 2:4 | de mannen van Juda kwamen en zalfden David | M | Chr |
| II Sam 2:7 | mij heeft het huis van Juda tot koning gezalfd | M | Chr |
| II Sam 3:39 | ik ben nu nog zwak, ofschoon tot koning gezalfd | M | Kates |
| II Sam 5:3 | daarop zalfden zij David tot koning over Israël | M | Chr |
| II Sam 5:17 | men David tot koning over Israël gezalfd had | M | Chr |
| II Sam 12:7 | Ik heb u gezalfd tot koning over Israël | M | Chr |
| II Sam 19:10 | Absalom, die wij over ons gezalfd hadden | M | Chr |
| I Kon 1:34 | …hem tot koning over Israël zalfden | M | Chr |
| I Kon 1:39 | en hij zalfde Salomo | M | Chr |
| I Kon 1:45 | hebben hem te Gihon tot koning gezalfd | M | Chr |
| I kon 5:1 | dat men hem tot koning gezalfd had | M | Chr |
| I Kon 19:15 | zult gij Hazaël zalven tot koning over Aram | M | Chr |
| Kon 19:16 | IJehu…zalven tot koning over Israël; en Elisa… | M | Chr |
| zult gij zalven tot profeet | M | Chr | |
| II Kon 9:3 | Ik zalf u tot koning over Israël | M | Chr |
| II Kon 9:6 | Ik zal u tot koning over het volk | M | Chr |
| II Kon 9:12 | Ik zalf u tot koning over Israël | M | Chr |
| II Kon 11:12 | zij zalfden hem, klapten in de handen | M | Chr |
| II Kon 23:30 | zij zalfden hem en maakten hem koning | M | Chr |
| I Kron 11:3 | zalfden zij David tot koning over Israël | M | Chr |
| I Kron 14:8 | David tot koning over geheel Israël gezalfd | M | Chr |
| I Kron 29:22 | en zalfden hem de Here tot vorst | M | Chr |
| II Kron 22:7 | Jehu…die de Here gezalfd had | M | Chr |
| II Kron 23:11 | Jojada en zijn zonen zalfden hem | M | Chr |
| Ps 45:8 | daarom heeft, o God, uw God u gezalfd | M | Chr |
| Ps 89:21 | met mijn heilige olie heb Ik hem gezalfd | M | Chr |
| Jes 61:1 | omdat de Here mij gezalfd heeft | M | Chr |
| Dan 9:24 | om… iets allerheiligst te zalven | M | Chr |
| Amos 6:6 | die… met de voortreffelijkste olie u zalfde | M | Chr |
Teksten over wonderverzorging of rouw etc… gewone verzorging |
|||
| Ruth 3:3 | zalf u en doe uw opperkleed aan | Soe | Aleip |
| II Sam 12:20 | David…wies zich, zalfde zich | Soe | Aleip |
| II Sam 14:2 | trek rouwklederen aan, zalf u niet met olie | Soe | Aleip |
| II Kron 28:15 | gaven hun te eten en te drinken en zalfden hem | Soe | Aleip |
| Micha 6:15 | gij zult… u niet met olie zalven | Soe | Aleip |
| Ez 16:9 | spoelde het bloed van u af en zalfde u met olie | Soe | Chr |
| Dan 10:3 | ik zalfde mij in het geheel niet | Soe | Aleip |
In het Hebreeuw is Masjach (Miashiach) vrijwel altijd: sacraal zalven. Deze zalving is de overdracht van de Kabod (heerlijkheid Gods). De gezalfde is aan God gewijd en staat in direct contact met God.
In O.T. 60 x Maschach ( 2 x niet vertaald naar Chrioo in Griekse vertaling LXX)
Soech: zalven (met oliën) als verzorging of reiniging van wonden en/of lichaam. Wordt in LXX vertaald (behalve 2x) met Aleipho.
(de beroemde Psalm 23: “Gij zalft mijn hoofd met olie”: daar wordt het werkwoord ‘dasseen’ gebruikt. Dit betekent: vet maken. Dat was in het middenoosten een aangenaam gevoel: teken van welkom en verzorging.
Nieuwe Testament |
Grieks | |
| Mt 6:17 | Maar gij, zalf uw hoofd, als gij vast | Aleiphoo |
| Mc 6:13 | zij…zalfden vele zieken met olie | Aleiphoo |
| Mc 16:1 | specerijen om Hem te gaan zalven | Aleiphoo |
| Lc 7:38 | kuste zijn voeten en zalfde ze met de mirre | Aleiphoo |
| Mc 7:46 | Met olie hebt gij mijn hoofd niet gezalfd, maar | Aleiphoo |
| zij heeft met mirre mijn voeten gezalfd | Aleiphoo | |
| Jh 11:2 | die de Here gezalfd had met mirre | Aleiphoo |
| Jh 12:3 | Maria…zalfde de voeten van Jezus | Aleiphoo |
| Lc 4:18 | daarom, dat Hij Mij gezalfd heeft | Chrioo |
| Hand 4:27 | Jezus, die Gij gezalfd hebt | Chrioo |
| Hand 10:38 | hoe God Hem…heeft gezalfd | Chrioo |
| II Cor 1:21 | die… ons heeft gezalfd, is God | Chrioo |
| Hebr 1:9 | heeft U, o God, uw God…gezalfd | Chrioo |
| Jac 5:14 | hem met olie zalven in de naam des Heren | Aleiphoo |
| I Jh 2:20 | Gij echter hebt een zalving van de Heilige Geest | Chrioo |
| II Jh 2:27 | die zalving, die gij van Hem ontvangen hebt… gelijk | Chrioo |
| zijn zalving u leert over alle dingen | Chrioo | |
Chrioo is het zalven waar overdracht van de Heilige Geest plaatsvindt. Het is het heiligen van de gezalfde. 4x lezen we dat God Jezus heeft gezalfd.
Aleiphoo is het verzorgen van wonden, het verfrissen en/of verzorgen van het lichaam. ( In mijn hebr. N.T. wordt in Jac 5:14 het werkwoord Soech gebruikt. )
We krijgen zo het schema:
| Type zalven-met-olie | Oude Testament | Nieuwe Testament |
| wond verzorging | Soech | Aleiphoo |
| zalven ter heiliging/Geest | Masjach | Chrioo |
(In Jakobus 5 staat: aleiphoo)